امام صادق عليه السّلام همزمان با سالروز ولادت رسول اكرم صلّي الله عليه و آله و سلم در هفدهم ماه ربيع الاول در شهر «يثرب» (مدينة الرسول) مصادف با سال هشتاد و سه هجري، در دودمان رسالت و نبوت، قدم به عرصة حيات گذاشت.[1] نام پدرش باقر (امام پنجم شيعيان) و مادرش حضرت «امّ فروه» از شيفتگان مقام ولايت و عصمت و يكي از بانوان با فضيلت و باتقوا بود؛[2] فضيلت او در حدي بود كه گاه امام صادق عليه السّلام را با عنوان «ابن المكرمه» (فرزند بانوي بزرگوار) صدا مي كردند.
ايشان در خانواده عصمت و ولايت، در كنار جدّ بزرگوارش امام سجاد عليه السّلام و پدر گرانقدرش امام باقر عليه السّلام و در آغوش مادر، بزرگ شد امر تغذيه و شيردهي ايشان را مادرش شخصاً بر عهده گرفت.
امام صادق عليه السّلام 12 تا 15 سال (بنابر اختلاف اقوال) تحت تربيت جدّ بزرگوارش امام سجاد عليه السّلام بودند.[3] ايشان از آغاز طفوليت شاهد و نظاره گر رفت و آمد دانشجويان و فضيلت پژوهان به منزل جدّ بزرگوارش و پدر گرانقدرش بودند. او در اين رفت و آمدها تماشاگر بحث ها و گفتگوهاي علمي و فقهي آنان در زمينه هاي مختلف علوم اسلامي بود.
آثار تربيت امام سجاد عليه السّلام بعدها در زندگي امام در عبادات و حالات و نماز او، زمزمه و شب زنده داري هايشان مشهود است. و آن قدر خود را در اين مسير به مشقّت وا مي دارد (قبل از بلوغ) كه مورد نهي و ممانعت پدر قرار مي گيرد. خود امام در اين باره مي فرمايد: «من نوجواني بودم و در عبادت مستحب بسيار كوشا بودم، پدرم به من فرمود: فرزندم با توجه به سنّ کم، از اين عمل كمتر كن، وقتي بنده اي محبوب خدا باشد خدا با عمل كم هم از او راضي مي شود.»[4]
امام صادق عليه السّلام پس از شهادت امام سجاد عليه السّلام در محضر پدرش به فعاليت و تلاش مي پرداخت. ايشان ده سال داشته كه در جلسات بحث جد و بعدها جلسات درس پدر شركت مي كرد، در حالي كه افراد شركت كننده در آن جلسات همه از افراد مسنّ، و يا بزرگسال بودند.[5]
روزي وليد بن عبدالملك بر امام باقر عليه السّلام وارد شد، در حالي كه امام سرگرم تدريس بود و امام صادق عليه السّلام نيز كه در سنين كودكي يا آغاز نوجواني بود در آنجا حضور داشت. وليد از ديدن او متعجّب شد و پرسيد او با اين سنّ و سال در اينجا چه مي كند؟ پاسخ شنيد كه وي دانشجوي كلاس درس است. سؤالاتي از امام صادق عليه السّلام كرد و پاسخ هاي شايسته شنيد، و سرانجام چنين گفت كه او در آينده از دانشمندان خواهد شد.
امام صادق عليه السّلام از همان كودكي و نوجواني عاشق كسب علم و فضيلت بود و در محضر علمي پدر شركت مي كرد و از دروس هيئت و جغرافيا بهره مي گرفت و عظمت فكري خود را متجلي مي ساخت و با اين كه كم سنّ بود ميان دانشجويان درخششي فوق العاده داشت.[6]
با اين كه كودكي بيش نبود ولي كارهاي بزرگان را انجام مي داد و سخنان او بزرگ منشانه و حاكي از عظمت فكري و روحي او بود. از تاريخ چنين بر مي آيد كه او هم در كودكي مانند ديگر كودكان بازي مي كرد ولي نوع بازي هايش با ديگران متفاوت و اغلب از نوع بازي هاي فكري بود.

---

 

[1] شيخ مفيد، الارشاد، مؤسسه آل البيت لاحياء التراث، 1413ق، ج2، ص179.
[2] كليني، اصول كافي، مكتبة الصدوق، 1381ق، ج 1، ص 472.
[3] اصفهاني، عماد الدين حسين، زندگاني حضرت امام جعفر صادق عليه السّلام، شركت سهامي طبع كتاب، 1380ق، ج 1، ص 18.
[4] كافي، همان، ج2، ص87ـ86، باب اقتصاد در عبادت.
[5] اصفهاني، عماد الدين حسين، زندگاني امام جعفر صادق، همان، ج 1، ص 26.
[6] مغز متفكر شيعه (امام صادق عليه السّلام)، ترجمه ذبيح الله منصوري، انتشارات جاويدان، چاپ هفدهم، ص 49 ـ 48