ناسازگاري توحد با تعلق هر چه عزم و همت خود را وحدت بيشتري بخشيم در امور روزانه خود موفق تريم و هر چقدر در مطالعه و ديگر امور زندگي از هم گسيختگي و تشتت بيشتر باشد نفس پراکنده تر مي شود و ديرتر به مقصود مي رسد. و بر اساس اصل سنخيّت چون خداوند تعالي واحد است يک جايگاه و محلي مي خواهد که آن نيز توحد داشته باشد لذا با کثرات و تعلقات گوناگون، طهارت دل که همان استقرار حق در قلب انسان است حاصل نمي شود.
حضرت آقا در اين باره در رساله شريف صد کلمه فرموده اند که: «تعلق با تعقل سازگار نيست» در حل مسائل عميق فلسفي و رياضي و در ادارک مسائل علمي نيز مي بينيد که هر چه اطراف شما آرام تر باشد يادگيري و ادراک شما بيشتر است. حتي گرمي بيش از حدّ محيط و يا گرسنگي و سيري مفرط عواملي هستند که نفس را مشغول و پراکنده و خسته مي کنند. به طور کلي هر چه که نفس را مشغول کند و او را از توحد دور گرداند باعث پراکندگي قلب مي گردد و قلب پراکنده و متشتت، محل ظهور حقائق عالم قرار نمي گيرد. نه عالم، خود را به اين دل نشان مي دهد و نه خداوند عالم در اين دل جاي مي گيرد. پس توحد قلب، باعث نزول برکات الهي مي شود.
بار ديگر تأکيد مي کنيم که در مطالعات خود توحد داشته باشيد. مثلاً اگر مي‌خواهيد درباره موضوعي مثل «توحيد» مطالعاتي داشته باشيد، کتابهاي در اين زمينه را جمع آوري کنيد و با آنها محشور شويد تا اين بحث در جان شما رسوخ کند. و همچنان که گفتيم سعي کنيد ابتداي راه تعدادي از کتابها را براي خود محور قرار دهيد، بعد که -ان شاءالله- قوي شديد خودتان معيار مي شويد و مي توانيد کتابهاي گوناگون را مطالعه کنيد و همه را در يک نقطه جمع بفرمائيد: در اين صورت شما ميزان فهم خواهيد داشت، يعني کتابها و نوشته هايي را که مطابق با يافته ها و خوانده هاي شما هستند اخذ مي کنيد و آنها را که مطابقت ندارند به اهلش واگذار مي کنيد. اما اين به معناي باطل بودن کتابهاي نامطابق نيست زيرا ممکن است ديگري آنها را مطابق با يافته هاي خود بيابد. چون کتابهاي گوناگون که از نويسندگان مختلف وارد بازار مي شوند به منزله اجناس گوناگوني هستند که افراد مطابق با ذوق خود بهترين آنها را انتخاب مي کنند و مي خوانند. چه بسا کتابي از نظر يکي بهترين باشد و از نظر ديگري چنين نباشد. همانطور که شما نيز مطابق با ذوق خود اکنون نوعي لباس به تن کرده ايد که ممکن است اين نوع لباس مورد سليقه بسياري از افراد ديگر نباشد مي بينيد اگر چه هدف همه ما از لباس پوشيدن، برهنه نبودن بدن است اما در عين حال ذوقها در پسنديدن اصل جنس و کيفيت رنگ، گوناگون مي باشد.
در انتخاب کتابها دلِ خود را معيار قرار دهيد. ببينيد کدام کتاب شما را متحوّل و منقلب مي کند همان را دنبال کنيد. البته بايد توجه داشت که طي کردن راه دل گر چه بسيار خوب و کوتاه است اما بسيار باريک و خطرناک نيز هست. راه عقل طولاني و خسته کننده است اما در اين مقام نوعاً همه به مقصد مي رسند. در مسير دل ممکن است به مقصد برسي اما با يک لرزش کيلومترها دور خواهي شد. آن وقت باز بايد جان بکني و اين راه رفته را از نو آغاز کني. لذا هيچگاه نديده ايد فيلسوفان و يا کساني که راه عقل را پيموده اند سر از خانقاهها در بياورند. هيچگاه نديده ايد افرادي مثل خواجه نصيرالدين طوسي ها ريش و مويشان را بيش از اندازه بلند کنند و معرکه گيري نمايند و بگويند اکنون ما ديگر اهل دليم و از ظاهر غافل شده ايم. اما نوعاً در راه دل چنين خطرهايي هست و زمين خوردن در اين راه بسيار زياد است. به همين خاطر فرموده اند که قلب بايد همّ واحد داشته باشد و تمام اهتمامش را روي يک محور قرار دهد. در غير اين صورت دچار اضطراب و گرفتاري مي شود. و خدا نکند که انسان دچار اضطراب قلبي شود، زيرا اين مرض باعث بسياري از بيماريهاي جسمي، پيري زودرس، بر هم زدن محيط خانواده، ايجاد گرفتاري در روابط با دوستان و افراد اجتماع مي شود. در اين زمينه به ديوان حضرت آقا نگاهي بيندازيد. ببينيد انقلابات قلبي در مقام توحد که براي آقا پيش آمده چقدر سنگين و مشکل است تا چه رسد به انقلابات دل در مقام تکثر و پراکندگي. کسي که مي خواهد به درد خود برسد و در مسير خاص حرکت کند راهي ندارد جز آنکه براي خود برنامه ريزي کند. ما به آنهايي که در جاي خود توقف کرده اند و مي خواهند به زندگي متعارف خود ادامه دهند کاري نداريم. آنها مختارند که هر چه مي پسندند انجام دهند. اما شايد جنابعالي اهل همت باشي و بگويي: حال که نردباني با ده پله در جلوي پاي من گذاشته اند چرا من در پله اول بمانم و بالاتر نروم؟ چرا مانند خاتم الانبياء هفت آسمان و هفتاد هزار مراتب وجودي را طي نکنم؟ اگر اينگونه مي خواهي بايد برنامه اي چند ساله داشته باشي. بايد در عين حال که کسب و کار خود را ادامه مي‌دهي و محيط زندگي خود را آرام نگه ميداري به برنامه خود پايبند باشي. اگر هم امشب براي خود برنامه ريزي کردي و صبح فردا از دنيا رفتي بايد بداني که روزي ات همين مقدار بوده و بايد شاکر باشي و بيش از آن نيز از تو نمي خواهند. هرگز بخل و حسادت نداشته باش. هر کس به ميزان ظرفيت خود بهره مند مي‌شود. نه خدا با ما دعوا دارد و نه ما با بندگانِ خدا دعوا داريم. تو که مي خواهي دل به دلبر بدهي بايد اهل همت باشي و منظم حرکت کني. بايد دستت را به استادي بسپاري و در تحت ولايت او رشد يابي. بعد از آن نيز که خود معيار شدي مي تواني ديگران را از نورانيت خود بهره‌مند سازي.
